საახალწლო ტრადიციები: როგორ აღნიშნავენ დღესასწაულს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში

მართალია, ახალი წლის შემობრძანებას მთელი მსოფლიო ოპტიმიზმითა და ამაღლებული განწყობით ხვდება, მაგრამ ყველა ქვეყანას დღესასწაულის აღნიშვნის საკუთარი, ხშირად მეტად უჩვეულო ტრადიცია აქვს. 

"ძველმანების წვიმა" იტალიაში და "ქაღალდის თოვლი" არგენტინაში

რა თქმა უნდა, ყველას კარგად ახსოვს ძველი ნივთებისგან, მათ შორის დაზიანებული და უვარგისი ავეჯისგან სახლის გაწმენდის ტრადიცია, რომელთაც იტალიელები პირდაპირ ფანჯრებიდან ყრიდნენ, თუმცა უცნაურ ჩვეულებაზე ტემპერამენტულ აპენინელებს უარის თქმა მოუხდათ, რადგან თანამედროვე ეპოქაში პრაქტიკულობა უფრო აქტუალური აღმოჩნდა, ვიდრე ტრადიციების ერთგულება, ამიტომ დღეს იტალიელები მხოლოდ წვრილმანებს იმეტებენ გადასაგდებად. იტალიურ ტრადიციად ითვლება წითელი ფერის სამოსში ახალი წლის შეხვედრაც, რომელსაც ქალბატონებთან ერთად მამაკაცებიც სიამოვნებით ირგებენ, რადგან სწორედ ჯადოსნური წითელი განასახიერებს წარმატებასა და იღბალს. იტალიური პროვინციების ბინადრები კი, რომლებიც 1–ელ იანვარს წყაროზე მიდიან გამდინარე წყლის ასაღებად, დიდ გამართლებად თვლიან გზად მოხუც მამაკაცთან შეხვედრას, მაშინ როცა, გულგახეთქილი გაურბიან ქალებსა და ბავშვებს, ვისთან შეხვედრას ავის მომასწავებელ ნიშნად მიიჩნევენ.  

ძველისგან გათავისუფლების ანალოგიურ მეთოდს მიმართავენ არგენტინელებიც, თუმცა ევროპელებისგან განსხვავებით, სამხრეთ ამერიკელები ახალი წლის ღამეს ძველ კალენდრებს, ქვითრებს, სხვა უსარგებლო დოკუმენტებს აგროვებენ და ნაკუწებად დახეულს ყრიან ფანჯრებიდან. 

ქონდრისკაცი შვედეთში და დამტვრეული ჭურჭელი დანიაში

სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით შვედეთში საჩუქრებს ბავშვებს არა სანტა-კლაუსი, არამედ თეთრწვერა ქონდრისკაცი "იულ ტომტენი" ჩუქნის ტროლებთან და ელფებთან ერთად. ამასთანავე, შვედები, რომელთაც ძალიან უყვართ მისტიკური რიტუალები, ახალი წლის ღამეს ჯერ მეზობლის კარზე ამტვრევენ თეფშებს, მერე ყურადღებით აკვირდებიან, რადგან რაც უფრო წვრილად დაიმსხვრევა თეფში, მით უფრო ბედნიერი იქნება ახალი წელი. 

ჭურჭლის მეზობლის კარზე "მილეწვის" ტრადიცია აქვთ დანიელებსაც, რომლებიც ნამსხვრევების რაოდენობით ვარაუდობენ რამდენ ახალ მეგობარს შეიძენენ დამდეგ წელს. მართალია, ადრე სკანდინავიელები მთელი გამეტებით ამტვრევდნენ თეფშებს, მაგრამ ტრავმისა და ზარალის თავიდან ასაცილებლად, ტრადიცია ოდნავ შეცვალეს და დღეს მხოლოდ  წინასწარ დამტვრეული ჭურჭლის ნამსხვრევებს ყრიან მეზობლის კართან.

"გაფერადებული" ტრიუმფალური თაღი საფრანგეთში და ტაიმს-სკვერი ამერიკაში

ტრიუმფალური თაღის საზეიმო ფერებში განათების შემდეგ, რომელიც ფრანგებს ახალი წლის დადგომას აუწყებს, ოჯახის წევრები სადღესასწაულო ვახშამზე იკრიბებიან და პირველ რიგში "ახალი წლის ღამის მეფეს" ირჩევენ, რომელიც ოჯახის ის პატარა წევრი ხდება, ვინც პირველი იპოვის სადღესასწაულოდ გამომცხვარ ღვეზელში ლობიოს მარცვალს, მერე კი,  ყველა ერთად ათვალიერებს ფრანგი თოვლის ბაბუს "პერ ნოელის" საჩუქრებს. 

შეერთებულ შტატებში დღესასწაულის ცენტრად ნიუ-იორკი ითვლება, რადგან სწორედ Times Square-ს საათი აუწყებს ამერიკელებს ახალი წლის დადგომას, რომელსაც მძღოლები ავტომობილის სიგნალებით პასუხობენ, მოედანზე შეკრებილი ნიუ-იორკელები კი, დღესასწაულს ულოცავენ ერთმანეთს, რადგან საჩუქრებს ამერიკელები ტრადიციულად საშობაოდ ცვლიან, როცა მეგობრებთან და ოჯახის წევრებთან ერთად ილხენენ სადღესასწაულო ვახშამზე. სხვათა შორის, 1895 წელს სწორედ ამერიკაში, თეთრი სახლის ეზო განათდა პირველად ელექტრო გირლანდით, რომელიც მოგვიანებით მთელ მსოფლიოში გავრცელდა.    

ფინური ახალი წელი საუნაში, ოსპის წვნიანი ჩილეში და ყურძნის მარცვლები ესპანეთში

ფინელები, რომელთაც საუნებით გაითქვეს სახელი, ახალ წელსაც დედიშობილა ხვდებიან საკუთარ აბანოში, რადგან სჯერათ, რომ სწორედ იქ ბინადრობენ ოჯახის მფარველი კეთილი ელფები, ვისთან ერთადაც დღესასწაულს აღნიშნავენ. მანამდე კი, საგვარეულო საფლავებზე გადიან და ახალი წლის დადგომას პირველ რიგში გარდაცვლილ ნათესავებს ულოცავენ.  

31 დეკემბერს წინაპრების საფლავზე გასვლის ტრადიცია აქვთ ჩილელებსაც. მეტიც, პატარა ქალაქების ბინადრები სიმღერითა და შეძახილებით აწყობენ კოლექტიურ მსვლელობას სასაფლაოზე ქალაქის მერის ხელმძღვანელობით, მერე კი, გულდასმით ალაგებენ სახლს რათა წლის მანძილზე დაგროვილი ნეგატიური ენერგიისგან გაწმინდონ და ადგილი გაუთავისუფლონ კეთილ ძალებს. საახალწლო ტრადიციად ითვლება 12 კოვზი ოსპის წვნიანის მირთმევაც 12 საათამდე, რასაც ჩილელების რწმენით წარმატება და ბედნიერება მოაქვს.  

ესპანეთში კი, სადაც წარმოუდგენელია ახალი წლის დღესასწაული ღვინისა და ყურძნის გარეშე, სწორედ ყურძნის 12 მარცვალს მიირთმევენ საათის 12 დარტყმამდე, რადგან სჯერათ, რომ მხოლოდ ასე დაიბედებენ იღბალსა და წარმატებას ახალ წელს. 

ხის მორი ალბანეთში და ხანდაზმულთა დღესასწაული ვიეტნამში

საუკუნეების წინ ევროპის ქვეყნებში შობის ღამეს ბუხარში ცეცხლის დანთების ტრადიცია არსებობდა. ძველი ევროპელები რამდენიმე დღე აგიზგიზებდნენ სპეციალურად შერჩეულ ხის მორს, რომელსაც ხვავისა და ბარაქის მოსაზიდად ღვინოს, თაფლს ასხამდნენ და მარცვლეულს აყრიდნენ, დამწვარი მორის ფერფლს კი, ჯადოსნურ თვისებებს მიაწერდნენ, მთელი წელი ინახავდნენ და საკვებში, სასმელში ურევდნენ, რადგან თვლიდნენ, რომ სწორედ ის იცავდა ავადმყოფობისა და უსიამოვნებებისგან. მართალია, მომქანცველ და შრომატევად ტრადიციაზე ევროპელებმა დიდი ხნის წინ თქვეს უარი, მაგრამ ალბანელებმა შეინარჩუნეს, ბევრად გაამარტივეს და ახლა ხის მორს მხოლოდ ახალი წლის ღამეს წვავენ ისევ ღვინითა და თაფლით, თუმცა ფერფლის შენახვის გარეშე. 

ვიეტნამელები, რომლებიც ყოველთვის განსაკუთრებულ პატივისცემასა და მოწიწებას გამოხატავენ ხანდაზმულების მიმართ, გამართლებად და დიდ ბედნიერებად მიიჩნევენ, თუ სადღესასწაულო ვახშამს 70 წელს გადაცილებული ოჯახის წევრი გაუძღვება, რადგან ითვლება, რომ სწორედ მისი სიბრძნე გადაეცემა ახალ წელს ოჯახის ახალგაზრდა წევრებს.

ფითრის გვირგვინი ინგლისში და დანაყრებული სტუმრები ირლანდიაში

ინგლისის ქალაქებში ახალი წელი ტრადიციული საკარნავალო მსვლელობით აღინიშნება ზღაპრული გმირების მონაწილეობით. სახლებსა და ქუჩებს ინგლისელები ფითრის გვირგვინით აფორმებენ, რომელიც "პარაზიტული თვისებების" მიუხედავად, მაინც ნაყოფიერების და ბედნიერების სიმბოლოდ ითვლება, სადღესასწაულო პუდინგში ჩამალული მონეტის ან ბეჭდის პოვნა კი, იღბალს ან საბედოს გადაყრას ნიშნავს. სხვათა შორის, საახალწლო პუდინგს მთელი ოჯახი ერთად აცხობს და ყველა სათითაოდ ურევს ცომის მასას საათის მიმართულებით, რადგან ითვლება, რომ ამ დროს ჩაფიქრებული სურვილი აუცილებლად ასრულდება. 

ირლანდიელები ახალი წლის ღამეს სახლის მთავარ კარს აღებენ და ნაცნობებთან ერთად უცნობებსაც მთელი გულით ეპატიჟებიან სადღესასწაულო ვახშამზე, რომელსაც უხვად უმასპინძლდებიან მრავალფეროვანი კერძებით, რადგან რაც უფრო დანაყრებული დატოვებს სტუმარი სახლს, მით უფრო უხვი და ბარაქიანი იქნება წელი ოჯახისთვის.  

შოტლანდიური "ჰოგმანი" და უელსური "ჰენ გალანი"

შოტლანდიელები, რომელთაც გაერთიანებული სამეფოს სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებული ყოფა და ტრადიციები აქვთ, ახალ წელს ანუ "ჰოგმანისაც" საკუთარი ადათით 31 ოქტომბრის ღამეს აღნიშნავენ, როცა კუპრით სავსე კასრებს უკიდებენ ცეცხლს და ქალაქის ქუჩებში დააგორებენ, რაც ძველი უსიამოვნებების დაწვასა და ახალი სიკეთისთვის გზის გაწმენდას სიმბოლიზირებს. ცეცხლი კელტებისთვის განწმენდისა და განახლების რიტუალის მთავარი შემადგენელია, ამიტომ ახლობლებსაც ანთებული ჩირაღდნებითა და დამწვარი კასრის ნახშირით სტუმრობენ, რომელიც იღბლისა და წარმატების სიმბოლოდ ითვლება. ქართველების მსგავსად, შოტლანდიელებიც ყოველთვის მოუთმენლად ელიან მეკვლეს, რომელსაც ბედნიერება და კეთილდღეობა შეაქვს მასპინძელ ოჯახში. სხვათა შორის, საუკეთესო მეკვლედ შოტლანდიელები 30-40 წლის შავგვრემან მამაკაცს თვლიან ხშირი თმითა და წვერით. 

გრიგორიანული კალენდრის მიუხედავად, რომლითაც თითქმის მთელი მსოფლიო, მათ შორის ბრიტანეთიც სარგებლობს, პემბრუკშირის საგრაფო უელსში და ვალიელ ფერმერთა მცირე დასახლება გუეინის ხეობაში, მაინც იულიუსის კალენდარს ანიჭებს უპირატესობას და ახალ წელსაც, რომელსაც "ჰენ გალანი" ჰქვია, შუასაუკუნეების ტრადიციით 13 იანვარს აღნიშნავს, როცა ბავშვები უძველეს ვალიურ სიმღერებს მღერიან და მეზობლებთან სტუმრობით აგროვებენ ტკბილეულს. 

"ნახტომი" ახალ წელიწადში გერმანულად და ხმაურიანი ახალი წელი უნგრეთში

ხალისიანი ტრადიცია აქვთ გერმანელებს, რომლებიც ახალი წლის ღამეს სკამზე ან მაგიდაზე ძვრებიან, ზუსტად 12 საათზე კი, სიმაღლიდან პირდაპირ ახალ წელიწადში "ხტებიან". სხვათა შორის, შუასაუკუნეებში სწორედ გერმანელებმა ჩაუყარეს საფუძველი ნაძვის ხის სადღესასწაულოდ მორთვის ტრადიციას, თოვლის ბაბუას კი, რომელსაც სანქტ–ნიკოლაუსი ჰქვია, ირმებშებმული მარხილის ნაცვლად სახედარი გამოუყვეს ტრანსპორტად, ამიტომ  საჩუქრის წინდაში ბავშვები აუცილებლად ტოვებენ თივას, რომლითაც ვირუკებს უმასპინძლდებიან. 

ახალი წლის ღამეს ქუჩებში გამოფენილი უნგრულები კი, განსაკუთრებული ხმაურითა და ჟივილ-ხივილით ხვდებიან დღესასწაულს, რადგან თვლიან, რომ სწორედ ასე აფრთხობენ ბოროტ სულებს, რომელთაც ყველაზე მეტად სტვირისა და სასტვენის ხმა აშინებთ.  

ახალი წელი ახალი სახელით მიკრონეზიაში და ჩემოდნით სახლის გარშემო ეკვადორში

ორიგინალური ტრადიცია აქვთ მიკრონეზიის კუნძულების ბინადრებს, რომლებიც ყოველ ახალ წელს ახალი სახელით ხვდებიან. 1-ელ იანვარს მიკრონეზიელები ჯერ მეგობრებსა და ნათესავებს ეუბნებიან ჩუმად არჩეულ სახელს, მერე კი მთელი ხმით ყვირიან, ხმაურობენ და გამეტებით ურტყამენ დაფდაფებს, რათა ავმა სულებმა არ გაიგონ მათი სახელები. ორიგინალურობის მიუხედავად უჩვეულო ტრადიციას თავისი ნაკლიც აღმოაჩნდა, რადგან რამდენიმე წლის წინ, ერთ-ერთი კუნძულის ბინადრები მთელი წელი ატარებდნენ ერთსა და იმავე - მაიკლ ჯექსონის სახელს. 

საკუთარი ტრადიცია აქვთ მოგზაურობის მოყვარულ ეკვადორელებსაც, რომლებიც ახალი წლის ღამეს ჩემოდნით ხელში აწყობენ მარათონს საკუთარი სახლის გარშემო, რადგან  მთელი წლის მანძილზე საინტერესო, სიახლეებითა და შთაბეჭდილებებით სავსე ვოიაჟების დასაბევებლად, ეკვადორული ტრადიციის თანახმად აუცილებელია სახლის თორმეტჯერ შემორბენა სანამ საათი თორმეტს ჩამოჰკრავს. 
 

"ლოდისოდენა" ბედნიერება ბერძნულად და ასანთით სტუმრობა ჰოლანდიურად

ბერძნებს ახალი წლის ღამეს მეგობრების და ნათესავების სტუმრობის ტრადიცია აქვთ. რა თქმა უნდა, წვეულებაზე ხელცარიელი მისვლა ცუდ ტონად ითვლება, ამიტომ გზად მასიურ ქვებს აგროვებენ, რომელთაც მასპინძლის კართან ტოვებენ და ოჯახის ყველა წევრს "ლოდისოდენა" ბედნიერებას უსურვებენ. იმ შემთხვევაში, თუ დიდი ქვის პოვნა შეუძლებელი აღმოჩნდა, კენჭიც გამოდგება, თუმცა ბედნიერების ნაცვლად დამდეგ წელს მასპინძელს მხოლოდ "კენჭის სიმძიმის" უსიამოვნებებს უსურვებენ. სხვათა შორის,  31 დეკემბერს ბერძნები ახალ წელთან ერთად წმინდა ვასილის დღესაც აღნიშნავენ, ამიტომ სადღესასწაულოდ სპეციალურ ღვეზელს - ვასილოპიტას აცხობენ თხილით, კენკრითა და ცომში დამალული მონეტით, რომლის მპოვნელს აუცილებლად გაუმართლებს ახალ წელს.  

ჰოლანდიელებს კი, რომლებიც ახალი წელს ნათესავების წრეში აღნიშნავენ, ახლობლებს აუცილებლად ასანთით "შეიარაღებული" სტუმრობენ, რომელსაც მოგვიანებით კოლექტიურად ანთებენ და აკვირდებიან, რადგან ვისი ჩხირიც ყველაზე სწრაფად დაიწვება, დამდეგი წელიც მისთვის იქნება ყველაზე იღბლიანი. 

ცოდვისგან განწმენდა კუბურად და საახალწლო კოცონი ეთიოპიაში

კუბელები წლის ბოლო დღეს იმდენი წყლით ავსებენ ჭურჭელს, რამდენი ცოდვაც მათივე აღიარებით წლის მანძილზე ჩაიდინეს და ახალი წლის დადგმისთანავე ასხამენ ეზოში, რადგან სჯერათ, რომ სწორედ ასე თავისუფლდებიან ცოდვებისა და ცდუნებებისგან. სხვათა შორის, კუბაში ახალი წლის შემოსვლა 12-ის ნაცვლად საათის 11 ჩამოკვრით აღინიშნება. უჩვეულო ტრადიცია კუბელებმა დიდი ხნის წინ დაამკვიდრეს, როცა ჩათვალეს, რომ დღესასწაულის ღამეს დასვენება იყო საჭირო დამდეგი წელს ნაკლები სამუშაოს, მეტი არდადეგების დასაბევებლად და საკუთარ თავთან ერთად საათსაც მისცეს დღესასწაულზე "ამოსუნთქვის" საშუალება. 

ეთიოპიაში ახალი წელი ანუ "ენკუტატაში" წვიმების სეზონის დასასრულს – 11 სექტემბერს ემთხვევა, რომელსაც ადგილობრივები ევკალიპტისა და ნაძვის ტოტებით კოცონის დანთებით აღნიშნავენ. საახალწლო ცეცხლი ინთება დედაქალაქში - ადის–აბების მთავარ მოედანზეც, სადაც ეთიოპიელები დიდხანს ელიან თუ რომელ მხარეს ჩამოიშლება ალმოდებული კოცონი, რადგან მათი რწმენით სწორედ ის მხარე იქნება განსაკუთრებით მოსავლიანი. დღესასწაულის დღეებში ეროვნულ სამოსში გამოწყობილი ეთიოპიელები უფროსი თაობის ნათესავებს სტუმრობენ, ბავშვები კი, ყვავილების თაიგულების სანაცვლოდ მეზობლებისგან აგროვებენ ტკბილეულს და ხურდა ფულს.  

ავი სულების განდევნა ფილიპინურად და ზარების რეკვა იაპონიაში

ფილიპინელებისთვის წარმატების და კეთილდღეობის სიმბოლოდ მომრგვალებული ფორმა და მოხაზულობა ითვლება, ამიტომ ქალბატონები მეტწილად კოპლებით დაწინწკლული ახალი კაბით ხვდებიან ახალ წელს და მონეტებით ივსებენ ჯიბეებს, სადღესასწაულო ტრაპეზს კი, იდეალურად მომრგვალებული ხილით აფორმებენ ამასთანავე, ახალი წლის ღამეს ფილიპინელები მთელ სახლში სინათლეს ანთებენ, ყველა კარსა და ფანჯარას აღებენ, რადგან სწორედ კაშკაშა შუქით აფრთხობენ ბოროტ სულებს, რომლებიც ფანჯრებიდან გარბიან.     

იაპონიაში გავრცელებული ორი ძირითადი რელიგიის - სინტოიზმისა და ბუდიზმის მიუხედავად ახალ წელს ადგილობრივები მაინც გრიგორიანული კალენდრით აღნიშნავენ. "სადღესასწაულო მარათონი" 25 დეკემბერს იწყება სამონასტრო ზარების რეკვით და მთელი თვე გრძელდება, 31 დეკემბერს კი, ზარები აუცილებლად 108-ჯერ რეკავენ, რათა არავის გამორჩეს ახალი წელიწადის შემობრძანება. ევროპული გირლანდებისგან განსხვავებით, იაპონელები საკუთარ სახლებს ტირიფის ტოტებითა და ბამბუკის ნიჩბებით რთავენ, რადგან ტირიფი სიყვარულს, ბარაქასა და კეთილდღეობას განასახიერებს, ბამბუკის ნიჩბები კი, ახალი წლის ღამეს ბედნიერების "მოსახვეტად" სჭირდებათ. სადღესასწაულო ნუგბარს შორის განსაკუთრებული პოპულარობით მცირე ზომის საშობაო და საახალწლო ტორტები სარგებლობენ, რომლებიც უხვადაა დეკორირებული სხვადასხვა ფერისა და არომატის კრემით.    

განახლების დღესასწაული ჩინეთში და ბარაქის სიმბოლო ავსტრალიაში

ჩინეთში ახალ წელი, რომელიც გაზაფხულისა და განახლების დღესასწაულად ითვლება,  თებერვლის თვეში აღინიშნება. მნიშვნელოვანი დღისთვის მზადებას ჩინელები რამდენიმე კვირით ადრე იწყებენ, უსარგებლო ნივთებს ყრიან და სადღესასწაულო, მეტწილად წითელი ფერის სამშვენისებით აფორმებენ გულდასმით დალაგებულ სახლებს.
 
ხმაურით, ზარების რეკვითა და ფეიერვერკებით ხვდებიან ახალ წელს ავსტრალიელებიც, რომლებიც ჩინელების მსგავსად მონდომებით აწესრიგებენ და ალამაზებენ სახლებს, დეკორაციის მთავარ ატრიბუტად კი, მარადმწვანე მცენარის გვირგვინს იყენებენ, რომელსაც სახლის კარზე ჰკიდებენ მარადიული ხვავისა და ბარაქის მოსაზიდად.  

"გაწუწული" ახალი წელი ტაილანდში და "ჭრელი ფესტივალი" ინდოეთში

ტაილანდელები, რომლებიც არასდროს ამბობენ უარს გართობაზე, ახალ წელსაც სამჯერ - ჯერ დასავლურ, მერე ჩინურ ყაიდაზე ზეიმობენ, 13 აპრილს კი, საკუთარ დღესასწაულს - "სონგკარს" აღნიშნავენ მეტად უჩვეულო ტრადიციით. ერთიანად ქუჩაში გამოფენილი ტაილანდელები უცნობებსაც და ნაცნობსაც ბედნიერებას, სიკეთეს უსურვებენ, მერე კი, მთელი გულით ასხამენ წყალს და თხუპნიან თიხით, რადგან ითვლება, რომ რაც უფრო სწრაფად "გაილუმპება" ადამიანი, მით უფრო ბედნიერი იქნება ახალ წელს.

ტაილანდელების მსგავსად, წელიწადში რამდენჯერმე ზეიმობენ ახალ წელს ინდოელებიც, რომლებიც ტრადიციულ დღესასწაულს დეკემბრის ბოლოს, მარტის თვეში კი, საკუთარ ახალ წელს - "გუდი-პადვას" აღნიშნავენ, რომელსაც კაშკაშა ფერების წყალობით ხშირად "ჭრელ ფესტივალსაც" უწოდებენ.